آرامش خیامی

آرامش خیامی (که آن را می توان آرامش حافظی یا آرامش رودکی وار نیز نام نهاد) حالتی (یا مقامی) از تسکین و تسلای درونی است که روان فرهیخته وقتی به آن دست پیدا می کند که نهایت تلخکامی و نومیدی را ادراک و تجربه و هضم کرده باشد. این تلخکامی و نومیدی نه در اثر حوادث زندگی بلکه در نتیجه رو به رو شدن با واقعیت خویشتن است.

آرامش خیامی نتیجه روبه رو شدن بی پرده و عریان با خرد تلخ یا همان حکمت تلخ است.

حکمت تلخ آگاهی از چهار حقیقت وجودی است. این چهار حقیقت وجودی (یا سرشت/سرنوشت) گریز ناپذیر که با هستی و زندگی آدمی گره خورده اند و یکی شده اند عبارتند از: مرگ، تنهایی، ناکامی، و آسیب پذیری.

وقتی خرد تلخ آن قدر درونی می شود که راهی برای ذهن فرهیخته باقی نمی ماند که شراب تلخ این حکمت را بنوشد و درونی کند، حاصل این باده گساری، رسیدن به آرامش خیامی است.این شراب تلخ، خرد فرزانه را به پختگی می رساند.

این خرد خام به میخانه بر/تا می لعل آوردش خون به جوش (حافظ)

در مقام آرامش خیامی جان و جهان آدمی دگرگون می شود. درست مانند کودکی که در میان بازی با همسالانش، ناگهان بزرگ شود و دیگر خود را با جوش ها و خروش ها و رنج ها و حسرت ها و حسد ها و قهرها و آشتی های کودکانه بیگانه بیابد، آرامش خیامی نیز آدمی را از «بازی زندگی» بزرگتر می کند.

آرامش خيامي منافاتي با شادي ندارد. اما شادي سازگار با آرامش خيامي، از نوع شادي سرد است. شادي تلخ و سرد. شادي اي ويژه خردهاي پخته.

تصوف مدعي است كه اين خردهاي پخته در حسرت مستي هاي اويند:

بل از آن مستان كه چون مي ميخورند/عقل هاي پخته حسرت مي برند

اما اين فقط يك ادعا است.

در نزديكي خانه ما در پيتزبرگ، كليسايي است كه بر ورودي اش اين نوشته به چشم مي خورد: هر وقت شيطان در زد، عيسي را بفرستيد تا در را باز كند.

فرزانگي سرد و تلخ مي گويد: هر وقت غم در زد، خيام را بفرستيد تا در را باز كند. و البته در غياب خيام، رودكي و حافظ هم اين كمك را از شما دريغ نخواهند داشت.